تقه زدن گیربکس یکی از مشکلات آزاردهنده‌ای است که بسیاری از رانندگان با آن مواجه می‌شوند. این مشکل ممکن است هنگام تعویض دنده، حرکت اولیه یا حتی در زمان دنده عقب اتفاق بیفتد و حس ناخوشایندی به راننده منتقل کند. اگرچه ممکن است در نگاه اول یک ایراد ساده به‌نظر برسد، اما در واقع می‌تواند نشانه‌ای از خرابی‌های مهم‌تر در سیستم انتقال قدرت خودرو باشد. شناخت علت‌های دقیق این تقه و بررسی راه‌های برطرف کردن آن، می‌تواند جلوی هزینه‌های سنگین تعمیرات را بگیرد. در این مقاله درباره دلایل و راهکارهای تقه زدن گیربکس توضیح خواهیم داد.

علت تقه زدن گیربکس دستی

در خودروهایی با گیربکس دستی، تقه زدن در زمان تعویض دنده یا هنگام حرکت، یکی از مشکلات رایجی است که می‌تواند رانندگی را سخت و پرتنش کند. این مشکل فقط به یک قطعه محدود نمی‌شود و می‌تواند ریشه در چندین عامل فنی داشته باشد. در ادامه، مهم‌ترین علت‌های تقه زدن گیربکس دستی را بررسی می‌کنیم:

کمبود روغن گیربکس یا افت کیفیت آن

روغن گیربکس نقش روانکاری بین دنده‌ها و قطعات داخلی گیربکس را بر عهده دارد. اگر سطح روغن پایین بیاید یا کیفیت آن به‌مرور زمان کاهش یابد، اصطکاک بین قطعات بالا می‌رود و در نتیجه هنگام درگیر شدن دنده‌ها، صدای تقه یا ضربه حس می‌شود. خیلی از افرادی که برای رفع تقه‌ زدن خودروشان به ما مراجعه می‌کنند، اصلاً اطلاع ندارند که باید روغن گیربکس به‌موقع تعویض شود. این موضوع به‌ظاهر ساده، اگر جدی گرفته نشود، می‌تواند باعث خرابی‌های پرهزینه در گیربکس شود.

آسیب دیدن دیسک و صفحه کلاچ

وقتی دیسک و صفحه کلاچ به‌درستی کار نکند، ارتباط بین موتور و گیربکس دچار مشکل می‌شود. به عبارتی، زمان درگیر و آزاد شدن کلاچ دقیق نیست و همین موضوع باعث می‌شود در حین تعویض دنده یا حرکت اولیه، ضربه‌ای ناگهانی یا همان تقه احساس شود. در تجربه کاری ما، خیلی وقت‌ها تقه‌ زدن گیربکس مربوط به همین فرسودگی دیسک و صفحه است که راننده یا متوجه آن نشده یا به اشتباه تصور کرده مشکل از خود گیربکس است. بررسی به‌موقع و تعویض دیسک و صفحه می‌تواند از هزینه‌های سنگین‌تر جلوگیری کند.

شل یا سفت بودن سیم کلاچ

یکی از مواردی که اغلب نادیده گرفته می‌شود، تنظیم نامناسب سیم کلاچ است. اگر سیم بیش‌ازحد سفت یا شل باشد، کنترل صحیح روی عملکرد کلاچ از بین می‌رود و در زمان تعویض دنده، گیربکس ضربه می‌زند. شاید برایتان عجیب باشد، اما یک تنظیم ساده سیم کلاچ که فقط چند دقیقه زمان می‌برد، می‌تواند مشکل تقه زدن را کاملاً برطرف کند. این مورد را ما به‌دفعات در خودروهای مشتری‌ها دیده‌ایم که پس از تنظیم درست سیم، مشکل کاملاً رفع شده است.

برهم خوردن تنظیم کلاچ

علاوه بر خود سیم کلاچ، تنظیم کلی مکانیزم کلاچ هم اگر دچار اختلال شود، می‌تواند باعث تقه‌ زدن شود. این اختلال می‌تواند در اثر استفاده طولانی، تعویض غیراصولی قطعات یا حتی نصب اشتباه کلاچ جدید به وجود بیاید. اگر کلاچ به‌درستی و در زمان مناسب درگیر نشود، ضربه ناشی از اتصال ناگهانی بین موتور و گیربکس، به شکل تقه احساس می‌شود. به همین دلیل، بررسی وضعیت تنظیم کلاچ توسط تعمیرکار ماهر اهمیت زیادی دارد.

خرابی دسته گیربکس

دسته گیربکس در واقع نقطه تماس راننده با سیستم تعویض دنده است و اگر دچار لق شدن، شکستگی پایه یا خرابی بوش‌ها شود، تعویض دنده با ضربه و تقه همراه خواهد بود. خیلی از خودروهایی که به دلیل تقه زدن مراجعه می‌کنند، فقط مشکل ساده‌ای مثل خرابی دسته دنده دارند، اما به‌خاطر لرزش و ضربه‌ای که منتقل می‌شود، راننده تصور می‌کند که گیربکس دچار مشکل شده. تعمیر یا تعویض دسته دنده، معمولاً کم‌هزینه است و در بسیاری از مواقع، مشکل را کامل برطرف می‌کند.

برهم خوردن تنظیم دنده دیشلی گیربکس

دنده دیشلی یکی از قطعات داخلی مهم در گیربکس دستی است که نقش کلیدی در درگیری صحیح دنده‌ها دارد. اگر تنظیم آن از حالت استاندارد خارج شود، هنگام درگیر شدن دنده، ضربه‌ای شدید به سیستم منتقل می‌شود که همان تقه زدن معروف است. این نوع ایراد معمولاً پس از باز شدن گیربکس یا سرویس ناقص آن به وجود می‌آید. برای برطرف کردن این مشکل، باید گیربکس باز شده و دوباره به‌صورت اصولی مونتاژ شود، بنابراین بهتر است این کار فقط توسط تعمیرکار حرفه‌ای انجام شود.

علت تقه زدن گیربکس اتومات

در خودروهای مجهز به گیربکس اتومات، تقه زدن هنگام تعویض دنده یا شروع حرکت، یکی از نشانه‌های واضح از وجود مشکل در سیستم انتقال قدرت است. این ضربه‌ها معمولاً به‌صورت لحظه‌ای و غیرمنتظره اتفاق می‌افتند و اگر به‌موقع بررسی نشوند، می‌توانند باعث آسیب‌های جدی به گیربکس شوند. در ادامه، مهم‌ترین علت‌های تقه زدن گیربکس اتومات را بررسی می‌کنیم:

خرابی شیر برقی‌های گیربکس اتومات

شیر برقی‌ها در گیربکس اتومات وظیفه دارند که بر اساس دستورات ECU، فشار روغن را برای تعویض دنده‌ها تنظیم کنند. اگر یکی از این شیرها دچار خرابی یا گیر کردن شود، دنده‌ها به‌درستی تعویض نمی‌شوند و همین موضوع باعث تقه زدن در زمان درگیری یا تعویض دنده می‌شود. این خرابی می‌تواند به مرور زمان و به دلیل آلودگی روغن یا مشکلات الکتریکی به‌وجود بیاید و لازم است توسط دیاگ و تست فشار بررسی شود.

گرفتگی فیلتر روغن گیربکس اتومات

فیلتر روغن در گیربکس اتومات وظیفه دارد ذرات معلق و آلودگی‌ها را جذب کند. اگر این فیلتر مسدود یا بسیار کثیف شود، گردش روغن با مشکل مواجه می‌شود و در نتیجه فشار مناسبی برای تعویض نرم دنده‌ها فراهم نمی‌گردد. در چنین شرایطی، گیربکس برای انجام یک تعویض ساده دنده مجبور به اعمال فشار بیشتری می‌شود که به شکل ضربه یا تقه در خودرو حس می‌شود. تعویض به‌موقع فیلتر روغن می‌تواند این مشکل را پیشگیری کند.

خرابی سنسور فشار روغن گیربکس اتومات

سنسور فشار روغن یکی از قطعات حیاتی در گیربکس‌های اتوماتیک است که میزان فشار روغن داخلی را اندازه‌گیری کرده و اطلاعات را به واحد کنترل مرکزی (ECU) ارسال می‌کند. اگر این سنسور داده اشتباه ارسال کند یا اصلاً کار نکند، سیستم کنترل گیربکس قادر به تنظیم دقیق فشار نخواهد بود و همین باعث بروز تقه در لحظه تعویض دنده می‌شود. معمولاً این خرابی‌ها در دیاگ مشخص می‌شوند و با تعویض سنسور مشکل برطرف می‌گردد.

لقی دیسک و صفحه گیربکس AT

دیسک و صفحه در گیربکس اتومات نقش کلاچ‌های داخلی را دارند. اگر در اثر فرسایش یا آسیب، لقی بین این قطعات به وجود بیاید، در لحظه درگیر شدن دنده‌ها ضربه شدیدی ایجاد می‌شود. این ضربه همان تقه‌ای است که راننده حس می‌کند. لقی معمولاً به‌مرور زمان و به دلیل کارکرد بالا ایجاد می‌شود و نیاز به بررسی دقیق توسط تعمیرکار حرفه‌ای دارد. بی‌توجهی به این مورد می‌تواند باعث آسیب شدید به مجموعه گیربکس شود.

گرفتگی ساعت گیربکس

ساعت گیربکس (valve body) بخشی پیچیده و مهم در گیربکس اتومات است که مسیرهای عبور روغن و کنترل عملکرد شیر برقی‌ها را مدیریت می‌کند. گرفتگی یا آلودگی این قسمت باعث می‌شود فرمان‌های تعویض دنده به‌درستی اجرا نشوند و همین موضوع موجب تقه زدن در زمان درگیری یا جا رفتن دنده‌ها می‌شود. شست‌وشوی تخصصی ساعت گیربکس یا در مواردی تعویض آن، معمولاً مشکل را رفع می‌کند.

نشتی رینگ‌های کربنی

رینگ‌های کربنی برای حفظ فشار روغن در مسیرهای داخلی گیربکس استفاده می‌شوند. اگر این رینگ‌ها دچار نشتی یا ساییدگی شوند، فشار لازم برای عملکرد نرمال دنده‌ها تأمین نمی‌شود. این افت فشار باعث می‌شود در زمان درگیری دیسک‌ها، ضربه یا تقه ایجاد شود. بررسی این رینگ‌ها نیاز به باز شدن کامل گیربکس دارد، اما در بسیاری از موارد با تعویض این رینگ‌ها، گیربکس به عملکرد نرم و بی‌صدای خود بازمی‌گردد.

علت تقه زدن گیربکس هنگام تعویض دنده

یکی از رایج‌ترین مواقعی که راننده‌ها با پدیده تقه زدن مواجه می‌شوند، هنگام تعویض دنده است؛ چه در خودروهای گیربکس دستی و چه اتومات. این تقه معمولاً به‌صورت ضربه‌ای ناگهانی و حس‌برانگیز در بدنه یا زیر پا احساس می‌شود و نشانه‌ای است از اختلال در هماهنگی بین اجزای انتقال قدرت. در گیربکس دستی، این مشکل می‌تواند از کلاچ‌گیری ناصحیح، فرسودگی دیسک و صفحه، یا عدم تنظیم مناسب سیم کلاچ باشد. در گیربکس‌های اتومات هم مواردی مثل اختلال در فشار روغن، خرابی شیر برقی‌ها یا گرفتگی فیلترها باعث بروز این پدیده می‌شوند.

تقه زدن در زمان تعویض دنده، به‌هیچ‌وجه نباید نادیده گرفته شود. چون تکرار آن در بلندمدت می‌تواند به دنده‌ها، چرخ‌دنده‌ها و سیستم کلاچ آسیب جدی وارد کند. به‌ویژه در خودروهای اتومات، این ضربه‌ها به‌مرور زمان سبب وارد شدن شوک‌های اضافی به قطعات الکترونیکی گیربکس می‌شود. بنابراین اگر حین تعویض دنده تقه یا ضربه‌ای احساس می‌کنید، لازم است در اولین فرصت توسط یک تعمیرکار متخصص، گیربکس خودرو بررسی شود تا از بروز خرابی‌های بزرگ‌تر پیشگیری شود.

تقه زدن گیربکس اتومات در دنده عقب

تقه زدن گیربکس اتومات هنگام زدن دنده به عقب، مشکلی است که خیلی از رانندگان تجربه‌اش را داشته‌اند. این تقه معمولاً به‌صورت یک ضربه ناگهانی در لحظه قرار دادن دنده در حالت R (دنده عقب) احساس می‌شود و ممکن است همراه با لرزش یا صدای خاصی از زیر خودرو باشد. اصلی‌ترین علت این مشکل، کاهش فشار روغن یا تاخیر در رسیدن روغن به کلاچ‌های داخلی مربوط به دنده عقب است. همچنین اگر فیلتر روغن مسدود شده باشد یا سطح روغن پایین باشد، تعویض دنده با ضربه و ناهماهنگی همراه خواهد بود. در برخی موارد هم خرابی شیر برقی مربوط به دنده عقب یا اختلال در سنسور موقعیت دنده، باعث تقه ناگهانی در هنگام عقب رفتن می‌شود.

علاوه بر دلایل فنی داخلی، اگر دسته‌موتور یا دسته‌گیربکس‌ها دچار فرسودگی باشند، هنگام وارد شدن فشار معکوس در دنده عقب، لرزش یا ضربه شدیدی به اتاق منتقل می‌شود که به‌صورت تقه احساس می‌گردد. به‌طور کلی، تقه زدن گیربکس اتومات در دنده عقب را نباید بی‌اهمیت دانست. چون در بسیاری از خودروها، بیشترین فشار به سیستم گیربکس در هنگام دنده عقب وارد می‌شود. بنابراین اگر این مشکل تکرار می‌شود یا شدت آن بیشتر شده، بهتر است خودرو توسط تعمیرکار متخصص بازبینی شود تا از بروز آسیب‌های جدی‌تر جلوگیری گردد.

روش‌هایی برای رفع تقه زدن گیربکس

برطرف کردن مشکل تقه زدن گیربکس، قبل از هر چیز نیاز به عیب‌یابی دقیق دارد. چون منشأ این تقه ممکن است در گیربکس، کلاچ، روغن یا حتی قطعات برقی و سنسورها باشد. بنابراین قبل از هر اقدامی، خودرو باید توسط تعمیرکار باتجربه بررسی شود. در ادامه، مهم‌ترین روش‌هایی که بسته به نوع ایراد برای رفع تقه زدن گیربکس کاربرد دارند را معرفی می‌کنیم:

1. بررسی و تعویض روغن گیربکس

یکی از اولین کارهایی که باید انجام شود، چک کردن سطح و کیفیت روغن گیربکس است. اگر روغن تیره، بوی سوختگی دارد یا بیش‌ازحد کثیف شده باشد، باید سریعاً تعویض شود. در خودروهای اتومات، حتی کم شدن مقدار جزئی از روغن می‌تواند فشار داخلی را دچار اختلال کند و باعث تقه‌های ناگهانی شود. در بسیاری از موارد، فقط با تعویض روغن و فیلتر، تقه زدن گیربکس به‌کلی برطرف شده است.

2. تنظیم یا تعویض سیم و پدال کلاچ (در خودروهای دستی)

در گیربکس‌های دستی، تقه زدن اغلب به تنظیم نبودن سیم کلاچ یا فرسودگی آن مربوط می‌شود. اگر کلاچ خیلی بالا یا خیلی پایین بگیرد، باعث درگیری ناقص بین موتور و گیربکس شده و در نتیجه ضربه وارد می‌کند. در این حالت یا باید سیم کلاچ تنظیم شود یا اگر فرسوده است، تعویض گردد. گاهی هم پدال کلاچ دچار مشکل است که باید بازبینی شود.

3. بررسی و شست‌وشوی ساعت گیربکس (valve body)

در خودروهای اتومات، ساعت گیربکس یکی از اصلی‌ترین قطعات در فرآیند تعویض دنده‌هاست. اگر مسیرهای روغن در این قطعه گرفته شده باشند یا شیرهای داخل آن درست کار نکنند، دنده با تاخیر یا فشار زیاد درگیر می‌شود و تقه ایجاد می‌شود. در این شرایط، شست‌وشوی تخصصی ساعت گیربکس یا در مواردی تعویض آن پیشنهاد می‌شود. این کار باید توسط تعمیرکار مجرب انجام شود چون نیاز به باز کردن گیربکس دارد.

4. تعویض شیر برقی‌های معیوب

شیر برقی‌های خراب یا نیم‌سوز یکی دیگر از عوامل اصلی تقه زدن در گیربکس اتومات هستند. این شیرها فرمان تعویض دنده را از ECU دریافت می‌کنند و در صورت عدم عملکرد صحیح، زمان‌بندی و فشار تعویض دنده‌ها به‌هم می‌ریزد. دیاگ زدن خودرو می‌تواند ایراد این قطعه را مشخص کند. تعویض شیر معیوب معمولاً نتیجه مثبتی در رفع تقه زدن دارد.

5. تعویض یا تعمیر دیسک و صفحه

در خودروهای گیربکس دستی یا حتی برخی گیربکس‌های نیمه‌اتومات، فرسودگی دیسک و صفحه می‌تواند باعث درگیری ناقص یا دیرهنگام شود و همین موضوع در زمان تعویض دنده یا حرکت اولیه به‌صورت تقه حس می‌شود. اگر دیسک و صفحه عمر مفید خود را طی کرده باشند، تنها راه رفع مشکل، تعویض کامل آن‌هاست.

6.  بررسی دسته‌موتور و دسته‌گیربکس

گاهی اوقات منبع اصلی تقه نه در خود گیربکس بلکه در پایه‌های نگهدارنده موتور یا گیربکس است. اگر دسته‌موتور یا دسته‌گیربکس پاره شده یا شل شده باشند، فشارهای وارده به خودرو به‌صورت ضربه منتقل می‌شود. در این حالت نیاز به تعویض یا محکم‌کاری قطعات نگهدارنده داریم. این کار ساده ولی بسیار مؤثر است.

سخن پایانی

تقه زدن گیربکس، چه در مدل‌های دستی و چه در خودروهای اتومات، یکی از نشانه‌هایی است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. این مشکل معمولاً ناشی از ایراد در عملکرد هماهنگ اجزای گیربکس، اختلال در فشار روغن، فرسودگی کلاچ، خرابی شیر برقی‌ها یا حتی قطعات ساده‌تری مانند سیم کلاچ یا دسته‌گیربکس است. نکته مهم این است که تقه زدن یک هشدار از طرف سیستم انتقال قدرت خودرو است هشداری که اگر جدی گرفته نشود، می‌تواند منجر به خرابی‌های سنگین‌تر و هزینه‌های بالا شود.

همان‌طور که در این مقاله به‌طور کامل توضیح داده شد، رفع مشکل تقه زدن نیاز به بررسی دقیق و تخصصی دارد. تعویض روغن گیربکس، تنظیم سیم کلاچ، تست دیاگ، شست‌وشوی ساعت گیربکس یا حتی بررسی ساده دسته‌موتور، همگی از راهکارهایی هستند که باید با دقت و توسط تعمیرکار مجرب انجام شوند. اگر رانندگی شما با ضربه، لرزش یا تقه همراه است، توصیه می‌کنم قبل از آن‌که دیر شود، خودروتان را به یک متخصص نشان دهید. چون خیلی از این ایرادها، اگر به‌موقع شناسایی و برطرف شوند، با کمترین هزینه حل خواهند شد. اما اگر نادیده گرفته شوند، ممکن است به قیمت تعویض کامل گیربکس تمام شوند